Darbe Sonrası Türkiye’de Hakim ve Savcıların Toplu İhraçları
Türkiye’de 15 Temmuz 2016’da gercekleşen darbe girişimi sonrası hakim ve savcıların görevden alınmasına ilişkin somut veriler
21 Nisan 2022
15 Temmuz 2016 tarihinden sonra hakim ve savcıların ihraçlarına yönelik işlemler Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) tarafından şeffaf şekilde yürütülmemektedir. Sayısal veriler kamuoyu ile tam olarak paylaşılmamaktadır. Buna dair parlamento üyelerinin, gazetecilerin, ulusal ve uluslararası kurumların talepleri tam olarak karşılanmamaktadır.
Hakim ve savcıların ihracına, haklarında başlatılan soruşturmalara, uygulanan gözaltına alma ve tutuklama tedbirlerine dair veriler resmi kurumların paylaşımları esas alınarak aşağıdaki şekilde derlenmiştir.
A. İHRAÇ EDİLEN HAKİM-SAVCI SAYILARI
Hakimler ve Savcılar Kurulu, 16 Temmuz 2016 tarihinden bu güne kadar değişik zamanlarda almış olduğu 20 karar ile 4360 hakim veya savcının ihracına karar vermiştir. Söz konusu sayı içerisinde ihraç edilen 140 Yargıtay üyesi ve 48 Danıştay üyesi ile 5 Hakimler ve Savcılar Kurulu üyesinin ismi de yer almaktadır.
Yargıtay ve Danıştay üyelerinin ünvanlarına 23 Temmuz 2016 tarihinde yürürlüğe giren 6723 sayılı Yasa ile son verilerek “hakim” statüsü verilmiştir. Bu kişilerin ihraçları 24.8.2016 tarihinde Yargıtay veya Danıştay üyesi olarak değil, “hakim” olarak gerçekleştirilmiştir.
Bu sayıya Anayasa Mahkemesi Başkanlığı tarafından ihraç edilen 2 Anayasa Mahkemesi üyesinin ismi dahil değildir. Dahil edildiğinde sayı 4362 olacaktır.
HSK tarafından gerçekleştirilen ihraçlar, ihraçların tarihi ve yayınlandıkları yerin isimleri aşağıdaki gibidir. Bazı kararlar HSK’nın internet sitesinde yayınlanmamış, sadece Resmi Gazete’de yer verilmiştir.
B. MESLEĞE İADE EDİLENLER
HSK, yaptığı ihraçlar sonrasında, ihraç edilen hakim ve savcıların taleplerini değerlendirerek, çeşitli tarihlerde ihraç edilen hakim ve savcılardan 166’sı yeniden görevlerine iade ederek hem kendi sitesinde ve hem de Resmi Gazete’de yayınlamıştır.
HSK’nın, hakim ve savcıların mesleğe alınmasına ve ihracına dair tüm kararlarının 6749 sayılı Yasa’nın 3. maddesi uyarınca Resmi Gazete’de yayımlanması zorunludur. Bu açık hükme rağmen HSK, ihraç sonrası yeniden mesleğe kabul ettiği hakim savcıların isimlerinin tamamını Resmi Gazete’de yayınlamamıştır. Bu nedenle mesleğe iade edilmesine rağmen, sayısal bilgisine sahip olmadığımız az sayıda hakim ve savcı bulunmaktadır.
| HSK Kararının Tarih ve Sayısı | HSK’nın İnternet Sitesinde Yayımlanan Karar | Resmî Gazete’de Yayımlanan Karar | İade Sayısı |
| 29.11.2016 2016/434 | http://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/Talebi_kabul_edilen_hakim_savcı_listesi.pdf | http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/11/20161130-2.pdf | 78 |
| 29.03.2017 2017/664 | http://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/karar(4).pdf | http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/03/20170330-7.pdf | 5 |
| 04.05.2017 2017/681 | http://www.hsk.gov.tr/Eklentiler/files/karar(5).pdf | http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/05/20170506-16.pdf | 83 |
C- GÖZALTINA ALINAN, TUTUKLANAN, ADLİ KONTROL KARARI VERİLEN HAKİM SAVCI SAYILARI
İhraç edilen 4.362 yargı mensubunun, 166’sı mesleklerine iade edilmiştir. Açıklanan rakamlara göre 2016-2021 yılları arasında 4.189 yargı mensubu kesin olarak ihraç edilmiştir.
İhraç edilen yargı mensuplarından kaç kişi hakkında güvenlik tedbiri uygulandığı konusunda, resmi makamlar tarafından açıklanan verilerde tam bir açıklık bulunmamaktadır.
Bu konuda en net bilgi Anayasa Mahkemesi’nin bireysel başvuru bağlamında verdiği 26.7.2017 tarihli Selçuk Özdemir (Başvuru numarası: 2016/49158) kararıdır[1]. Mahkeme Söz konusu kararının 18 ve 19. nolu paragrafları aşağıdaki şekildedir:
“18. Bakanlık verilerine göre FETÖ/PDY soruşturmaları kapsamında 24/7/2017 tarihi itibarıyla hakkında soruşturma yürütülen yargı mensubu sayısı 4.664’tür. Bu kişilerden 1.311’i adli kontrol tedbiri uygulanarak, 97’si ise herhangi bir koruma tedbiri uygulanmaksızın serbest bırakılmıştır. Yine haklarında soruşturma yürütülen 251 yargı mensubu hakkında yakalama ve gözaltı gibi adli bir işlem yapılmamıştır. Aralarında yüksek mahkeme üyelerinin de bulunduğu 2.431 yargı mensubu hakkında ise tutuklama tedbiri uygulanmıştır. Bunların yanı sıra 297 yargı mensubu, haklarında tutuklama tedbiri uygulandıktan bir süre sonra tahliye edilmiş; tahliye edilenlerin 274’ü hakkında adli kontrol tedbirleri uygulanmıştır. Diğer taraftan kaçak durumda olup haklarında soruşturma/kovuşturma mercilerince yakalama emri çıkarılan 271 yargı mensubu bulunmakta, 6 yargı mensubu hakkında ise gözaltı süreci devam etmektedir.
- Öte yandan süreç içinde HSYK tarafından FETÖ/PDY ile ilgilerinin bulunduğu değerlendirilen 4.500’ün üzerinde yargı mensubu hakkında görevden uzaklaştırma ve meslekten çıkarma kararları verilmiştir. Bu çerçevede HSYK Genel Kurulu 24/8/2016 tarihinde 2.847, 31/8/2016 tarihinde 543, 4/10/2016 tarihinde 66, 15/11/2016 tarihinde 203, 13/2/2017 tarihinde 227, 17/3/2017 tarihinde 202, 3/4/2017 tarihinde 45, 5/5/2017 tarihinde 107 hâkim ve savcının meslekten çıkarılmasına karar vermiştir. Bunlardan bazılarının yeniden değerlendirme talepleri HSYK Genel Kurulunca kabul edilerek meslekten çıkarma kararları geri alınmıştır.”
Anayasa Mahkemesi’nin kararında yer verdiği ve Adalet Bakanlığı tarafından Mahkeme’ye bildirilen sayısal veriler 24.7.2017 tarihine kadar gerçekleştirilen ihraçlar için geçerlidir.
AYM Kararının verildiği 24.7.2017 tarihine kadar ihraç edilen yargı mensubu sayısı yukarıda (A) başlığında yer verilen tablodan anlaşılacağı üzere 4.240’tır. Ancak Mahkeme kararında hakkında soruşturma yürütülen hâkim savcı sayısını 4.664 kişi olarak belirlemiştir. Bu fark şundan kaynaklanmaktadır. HSK ihraç sürecinde iki aşamalı karar vermektedir. İlk aşamasında ilgili yargı mensubunu “açığa almakta”, sonrasında ise hakkında “ihraç kararı” vermektedir. HSK’nın sadece ihraç kararları kendi sitesinde ve Resmî Gazete’de yayınlanmaktadır.
HSK’nın hakkında “açığa alma” kararı verdi yargı mensuplarının tamamı hakkında, ilgili yargı mensubunun görev yaptığı yer Başsavcılığı tarafından en azından “silahlı terör örgütüne üye olmak” suçundan ceza soruşturması başlatılmaktadır. Dolayısıyla AYM’nin kararında yer verdiği 4.664 yargı mensubu ibaresi, HSK tarafından açığa alınmış ve hakkında ceza soruşturması başlatılan (24.7.2017 tarihi itibariyle) hâkim ve savcıları ifade etmektedir.
HSK tarafından mesleklerine iade edilen yargı mensupları hakkında da gözaltına alma, tutuklama ve adli kontrol talepleri gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle AYM kararında yer verilen bilgilerin, iade kararları gözönüne alınmaksızın değerlendirilmesi gerekmektedir.
Dolayısıyla Karar’da yer verilen istatistikler bu çerçevede yorumlanmalıdır.
AYM Kararına göre, ihraç edilen 4.240 yargı mensuplarının tamamını kapsayan ve açığa alınan ancak hakkında ihraç kararı verilmeyen 424 yargı mensuplarının bir kısmı hakkında aşağıdaki ceza güvenlik tedbirlerine hükmedildiği anlaşılmaktadır:
[1] https://kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2016/49158
| Açığa alınan veya İhraç edilen yargı mensupları hakkında başlatılan ceza soruşturmaları kapsamında uygulanan ceza güvenlik tedbirlerinin türü | Hakkında karar verilen yargı mensubu sayısı |
| 1. Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında gözaltına alınmayan | 251 |
| 2. Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında gözaltına alınan ancak hakkında tutuklama yerine adli kontrol kararı verilenler | 1.311 |
| 3. Açığa Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında halen gözaltında bulunanlar | 6 |
| 4. Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında gözaltına alınan ve fakat hakkında tutuklanma ya da adli kontrol kararı verilmeyenler | 97 |
| 5. Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında gözaltına alınması sonrasında tutuklananlar | 2.431 |
| 6. Tutuklandıktan sonra tahliye edilenler | 297 |
| 7. Tahliye edilen 297 kişiden hakkında adli kontrol tedbiri uygulananlar | 274 |
| 8. Açığa alma ve/ya ihraç sonrasında bulunamadığından hakkında tutuklanmaları için yakalama kararı çıkartılanlar | 271 |
Yukarıdaki tablodaki 1, 2, 3, 4, 5 ve 8 nolu başlıklar çerçevesinde 4.370 yargı mensubu hakkında ceza soruşturması başlatıldığı kesindir. 6 ve 7. başlıklarda yer verilen sayısal veriler tutuklanan yargı mensupları ile ilgili olarak sonradan yapılan ceza usul işlemleridir.
AYM kararında, açığa alınan ve/ya ihraç edilen yargı mensubu sayısının tamamının 4.664 olduğu belirtildiğine göre, hakkında ceza soruşturması başlatılmayan veya HSK tarafından ihbarda bulunulmayan yargı mensubu sayısı 294’tür.
AYM karar tarihi olan 24.7.2017 tarihine kadar HSK tarafından 166 yargı mensubunun görevlerine iade edildiğine yukarıda (B) başlığında yer verilmişti.
AYM karar tarihi olan 24.7.2017 tarihi itibariyle ihraç kararları Resmî Gazete’de yayımlanan 4.240 yargı mensubu olduğu ve bunlardan 166’sının geri iade edildiği gözönüne alındığında, ihraç edilen yargı mensuplarının tamamı hakkında gözaltı, tutuklama, yakalama veya adli kontrol tedbirlerinden en azından birisinin uygulandığı düşünülmelidir. Yine bu veriler ışığında, mesleklerine iade edilen yargı mensuplarından en az 45’i hakkında da bu tedbirlerden birisine hükmedildiğini söylemek yanlış olmayacaktır.
D. KURUM TEMSİLCİLERİ TARAFINDAN YAPILAN AÇIKLAMALAR IŞIĞINDA İHRAÇ EDİLEN YARGI MENSUPLARININ SAYISI
İhraç edilen yargı mensuplarının sayısı konusunda en güncel bilgi Cumhurbaşkanı Yardımcısı olan Fuat Oktay’ın 14 Temmuz 2021 tarihinde yaptığı açıklamadır[1]. Oktay konuya ilişkin yaptığı açıklamada şu ibarelere yer vermiştir: “15 Temmuz’dan bu yana ihraç edilen hakim ve cumhuriyet savcısı kılığındaki terörist sayısı 3 bin 968’dir”.
Bu tarihe kadar HSK’nın ihracına kararı verdiği ve Resmi Gazete’de yayımladığı yargı mensubu sayısı 4.340 tır. Bu tarihten sonra HSK, 1.10.221 tarihli kararı ile 13 yargı mensubunun iadesine daha karar vermiştir. Bu tarihe kadar iade edilen yargı mensubu sayısı ise 166’dır.
Cumhurbaşkanı yardımcısı Fuat Oktay tarafından yapılan açıklama tarihinde resmi açıklanan rakamlara göre ihraç edilen yargı mensubu sayısı (4.340-166) 4.174’tür. Aradaki farkın neden kaynaklandığı (4.174-3.968=206) konusunda elimizde herhangi net bir veri bulunmamaktadır. Burada iki ihtimal söz konusudur. Ya Fuat Oktay’ın paylaştığı veri yanlıştır ya da HSK tarafından verilen ancak gerek kendi sitesinde ve gerekse Resmi Gazete’de yayımlatmadığı iade kararları bulunmaktadır.
[2] https://www.gazetevatan.com/gundem/fuat-oktay-ihrac-edilen-hakim-ve-savci-sayisini-acikladi-1401763
